ประวัติและปฏิปทา
พระครูแสง ธมฺมธีโร
วัดมหาชัย
ต.ลำภู อ.เมือง จ.หนองบัวลำภู
พระครูมหิทธิเมธาจารย์ (พระครูแสง ธมฺมธีโร) แห่งวัดมหาชัย พระเถระผู้เป็นมหาบูรพาจารย์ ฝ่ายวิปัสสนากัมมัฏฐานรูปแรก ของคณะธรรมยุตที่ไปประกาศพระศาสนายังเมืองกมุทธาสัยบรีรมย์ (ปัจจุบันคือจังหวัดหนองบัวลำภู) ระหว่างปี พ.ศ.๒๔๔๐ – ๒๔๕๘ มณฑลอุดรธานี
พระอาจารย์แสง ธมฺมธีโร ชาวพื้นเมืองนิยมเรียกท่านว่า ครูแสง หรือญาท่านแสง เกิดเมื่อปีพุทธศักราช ๒๔๐๒ ที่บ้านท่าช้างคล้อง เมืองกมุทธาสัยบรีรมย์ (ปัจจุบันอยู่ในเขตอำเภอวังสพุง จังหวัดเลย)
เมื่ออายุถึงเกณฑ์พอที่จะได้รับการศึกษา บิดามารดาได้นำตัวไปฝากเป็นศิษย์ของพระสงฆ์ภายในวัดบ้านท่าช้างคล้อง พระอาจารย์ได้ไปศึกษาพระปริยัติธรรมยังเมืองอุบลราชธานี ท่านจึงได้ติดตามไปด้วย ได้เข้าศึกษาในสำนักของท่านเทวธมฺมี (ม้าว) แห่งวัดศรีทอง
เมื่อมีอายุครบอุปสมบทจึงได้รับการอุปสมบท ที่วัดศรีทอง โดยมีท่านเทวธมฺมี (ม้าว) เป็นพระอุปัชฌาย์ ท่านได้รับการอบรมขนบธรรมเนียมการปฏิบัติ พระธรรมวินัยอยู่ในสำนักของพระอุปัชฌาย์ ที่วัดศรีทอง (วัดศรีอุบลรัตนาราม) จนมีความรู้ความสารมารถที่จะปฏิบัติธรรมวินัย และบำเพ็ญสมณธรรมตามลำพังได้แล้ว จึงได้กราบลาพระอุปัชฌาย์และกลับไปยังภูมิลำเนาเดิม คือเมืองกมุทธาสัยบรีรมย์ นั้นต่อไป
เมื่อท่านกลับไปอยู่ในภูมิลำเนาเดิมท่านได้อบรมสั่งสอน ประชาชนในทาง สัมมาปฏิบัติ ด้านวิปัสสนากรรมฐาน มีผู้คนเคารพเลื่อมใสเป็นอันมาก ด้วยท่านเป็นผู้เคร่งในการปฏิบัติ มีกายวาจา สงบเรียบร้อย มีอัทธยาสัยหนักแน่น ใคร่ธรรม ใคร่วินัย เป็นที่ตั้งแห่งความเลื่อมใสของประชาชนทั้งปวง เมื่อ พุทธศักราช ๒๔๔๐ พระวิชโยดมกมุทธเขต เจ้าเมืองกมุทธาสัยบรีรมย์ ก็ได้เกิดความเลื่อมใสในการปฏิบัติของท่านเป็นอันมาก จึงได้กราบราธนาท่านเข้ามาอยู่จำพรรษาที่วัดมหาชัย (อดีตเรียกว่าวัดธาตุ) อันเป็นวัดสำคัญในเมืองนี้ วัดมหาชัยจึงเป็นวัดแรกของคณะธรรมยุตในมณฑลอุดรตั้งแต่บัดนั้นมา
เมื่อมีกุลบุตรในเมืองนี้มีความเลื่อมใสใคร่อยากจะอุปสมบทในคณะธรรมยุต ท่านจะนำไปอุปสมบทยังเมืองอุบลราชธานี เจ้าคณะมณฑลอีสานเห็นเป็นการลำบาก พร้อมทั้งท่านพระครูแสง มีอายุพรรษาพอสมควร จึงแต่งตั้งให้ท่านเป็นพระอุปัชฌาย์ ฝ่ายธรรมยุตรูปแรกในมณฑลอุดร
ลุถึงปีพุทธศักราช ๒๔๕๒ พระราชโมฬี ศรีปาวจนาภรณ์ มหาสังฆปาโมกข์ วัดบพิธพิมุขวรวิหาร กรุงเทพมหานคร เจ้าคณะมณฑลอุดร ได้แต่งตั้งให้ท่านดำรงตำแหน่งเจ้าคณะแขวงกมุทธาสัย ปกครองคณะสงฆ์ทั้ง ๒ นิกาย มีคำประกาศดังนี้ ตั้งให้พระแสง ธมฺมธีโร วัดมหาชัย แขวงกมุทธาสัย อายุ ๕๐ พรรษา ๓๐ ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะแขวง ลงวันที่ ๒๒ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๕๒ ในมณฑลอุดร (มณฑลอุดรประกอบด้วย ๕ เมืองดังนี้ อุดรธานี หนองคาย สกลนคร ขอนแก่น และนครพนม)
ในฝ่ายธรรมยุตมีพระอุปัชฌาย์เพียงรูปเดียว คือ ท่านพระครูแสง ท่านได้ให้การอุปสมบทแก่กุลบุตรที่เลื่อมใสในคณะธรรมยุตทั้งมณฑลอุดร สัทธิวิหาริกของท่านมีหลายรูป ซึ่งในเวลาต่อมาเป็นพระมหาเถระผู้ใหญ่ เช่น พระธรรมเจดีย์ (จูม พนฺธุโล) วัดโพธิสมภรณ์ พระครูพิทักษ์คณานุการ (ศรี ธมฺมทินฺโน) วัดจอมศรี เป็นต้น
พระครูมหิทธิเมธาจารย์ (พระครูแสง ธมฺมธีโร) ท่านได้ให้บรรพชาอุปสมบทเป็นจำนวนมาก จนมีสัทธิวิหาริกที่เป็นพระเถระผู้ใหญ่ ได้แยกย้ายกันออกไปตั้งวัดอยู่ในเขตต่างๆ อันเป็นสาขาของวัดมหาชัยหลายแห่ง เช่น ที่จังหวัดเลยมีสองวัด คือที่วัด จอมมณี อำเภอวังสะพุง และ วัดศรีสะอาด ต.กุดป่อง จังหวัดขอนแก่นที่ วัดจันทาราม อำเภอภูเวียง และจังหวัดอุดรฯ ที่ วัดจอมศรี อำเภอกุมภวาปี
ผลงานของท่านคือ การสร้างโบสถ์น้ำเป็นครั้งแรกในถิ่นนั้นและได้สร้างหอไตรขึ้นด้วย สำหรับผลงานที่สำคัญยิ่งของท่านอย่างหนึ่งคือ การวางมาตรการเก็บรักษาโบราณวัตถุและศิลปวัตถุที่สำคัญ
พระครูแสง ธมฺมธีโร ท่านมรณภาพเมื่อประมาณปี พศ.๒๔๕๘ ตามประวัติเล่าว่า ท่านเป็นพระอุปัชฌาย์ในพระเถราจารย์หลายท่าน ที่สำคัญคือ พระครูอดิศัยคุณาธาร (คำ อรโก) และเป็นตัวแทนท่าน ไปยังงานพุทธาภิเษกพระเครื่อง เหรียญเลข ๕ ยังวัดเบญจมบพิตรด้วย
